Gminny Ośrodek Kultury w Kwidzynie

Działania Gminnego Ośrodka Kultury w Kwidzynie na rzecz ratowania ginącego rzemiosła (rękodzieła) i podtrzymania tożsamości regionu.

Pomorze słynie z trzech ważnych rodzajów haftów – kaszubskiego, kociewskiego i powiślańskiego. Haft kaszubski i kociewski dobrze znany szczególnie nam Pomorzanom i rozpoznawalny prawdopodobnie w całej Polsce jak i poza jej granicami.  Natomiast haft powiślański jest z pewnością mniej rozpowszechniony i mniej rozpoznawalny, ale za to pełen wdzięku i delikatnego, subtelnego piękna, chociaż mniej wizualnie rzucający się w oczy, niż wielobarwne: kaszubski i kociewski...^[1].

Tradycje hafciarskie  Dolnego Powiśla sięgają dawnych czasów, bowiem  jedną ze starszych technik hafciarskich stosowanych jeszcze w XIX - XX wieku na terenie Dolnego Powiśla był haft liczony, ściśle związany ze strukturą tkaniny, a więc haft przewlekany, krzyżykowy i siateczka. Technika ta wiązała się z geometryzacją formy przedstawionych wzorów, na które składały się motywy roślinne i zwierzęce, takie jak drzewka, ptaki i postacie ludzkie, ożywiając je. Jak twierdzi Wł. Łęga, ich geneza sięga ery indoeuropejskiej. Hafty te były wykonane w kolorze czerwonym. Wprowadzenie koloru czerwonego do haftu krzyżykowego, należy zapewne do wpływów późniejszych, jednak brak na to dostatecznych dowodów – str. 16-17”. Natomiast haft biały upowszechnił się około połowy XIX wieku. Tworzywem do zdobienia haftem było cienkie, białe lniane płótno lub batyst lniany oraz płótno luźno tkane i białe lniane lub bawełniane nici ^[2].

W latach późniejszych poczynione zostały kroki aby reaktywować regionalny haft Dolnego Powiśla, opierając się głównie na pracach O. Kolberga i Wł. Łęgi,  zbiorach muzealnych oraz wykorzystując zmiłowanie kulturą regionu miejscowych hafciarek. Pierwszym krokiem było zorganizowanie w 1962 roku kursu haftu dolnopowiślańskiego, który zapoczątkował zwiększenie zainteresowań  haftem i przyczyniając się do jego urozmaicenia, wzbogacania i odrodzenia w nowej formie.

Wojciech Błaszkowski w książce poświęconej haftom regionalnym Pomorza Gdańskiego pisze:Postanowiono stosować haft biały dziureczkowy, mający w tym regionie pewne tradycje. Urządzony pokaz prac udowodnił słuszność obranej drogi.  Nowy haft powiślański nie tylko nawiązuje do pięknych tradycji zdobnictwa ludowego w tym regionie, ale zwraca uwagę swoją oryginalnością w hafciarstwie pomorskim ^[3]. Dalej autor wypowiada się bardzo pochlebnie na temat odrodzonego haftu  wróżąc mu świetlaną przyszłość o czym świadczą słowa: Jakkolwiek nowy haft powiślański znajduje się dopiero w początkowym stadium rozwoju, to jednak zdążył sobie wyrobić nader przychylną ocenę znawców, zjednać zainteresowanie i coraz większą popularność wśród miłośników sztuki ludowej ^[2].

W ten sposób kolekcja haftu Dolnego Powiśla w zbiorach Muzeum w Kwidzynie sukcesywnie wzrastała a sam haft biały regionu stał się podstawą do opracowania stroju ludowego  dla Zespołu Pieśni Tańca „Powiśle”, działającego wówczas przy Powiatowym Domu Kultury w Kwidzynie, a który funkcjonuje do dziś w Kwidzyńskim Centrum Kultury w Kwidzynie.

Obecnie Muzeum w Kwidzynie – Odział Muzeum Zamkowego w Malborku obok innych działów posiada duży dział etnograficzny, obejmujący kulturę materialną i sztukę ludową. W skład tej ostatniej wchodzi kolekcja haftu obejmująca 58 obiektów. Głównie bielizny stołowej, zdobionej charakterystycznym dla Dolnego Powiśla białym haftem.  Kolekcję tę , związaną z haftem z zdobnictwem tkanin, uzupełnia dokumentacja archiwalna w postaci fotografii dawnych, tradycyjnych wzorów tutejszych haftów”- str13.

Ostatnie lata to czas odznaczający się zauważalnym brakiem zainteresowania haftem powiślańskim, nie mówiąc o fascynacji czy zachwycie dla sztuki hafciarskiej, wymagającej cierpliwości, dużego zaangażowania i poświęcenia. Z pewnością spowodowane jest to tym, że wiele z dawnych hafciarek już nie żyje.  Ponadto można śmiało stwierdzić, że placówek, instytucji oraz osób prywatnych chcących kultywować pamięć o hafcie jest coraz mniej.

Natomiast na uznanie i uwagę zasługuję wspólny projekt Towarzystwa Miłośników Ziemi Kwidzyńskiej, Muzeum w Kwidzynie – Oddział Muzeum Zamkowego w Malborku oraz Lokalnej Organizacji Turystycznej Ziemi Kwidzyńskiej „Liwa” w Kwidzynie dotyczący wydania w 2010 roku publikacji - Zeszytów Kwidzyńskich  Haftu Powiślańskiego. Publikacja została dofinansowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego i składa się z dwóch części, pierwsza z nich to tło historyczne haftu, natomiast druga to wzory oparte na dawnych haftach, między innymi sfotografowanych przez Waldemara Heyma w latach 30-tych XX i zrekonstruowanych w latach 70-tych XX w.

Niech zatem słowem wstępnym do przedstawienia działalności Pracowni Haftu Artystycznego będą słowa Wojciecha Błaszkowskiego, z którymi identyfikujemy się w stu procentach, a które brzmią następująco: Jedną z najbardziej interesujących dziedzin wytwórstwa ludowego jest haft. Zdobywa on coraz szerszą popularność. Wielu pragnie zapoznać się nie tylko z jego wartością dekoratywną, odmianami i techniką, ale również  i z przydatnością w wystroju wnętrz oraz możliwością przyswojenia sobie umiejętności hafciarskich ^[5].

Gminny Ośrodek Kultury w Kwidzynie  od 2003 roku prowadzi wielokierunkową działalność rozwijającą i zaspokajającą potrzeby kulturalne mieszkańców Gminy Kwidzyn. Współpracuje z Radami sołeckimi, KGW, jednostkami OSP, organizacjami i stowarzyszeniami z terenu Gminy Kwidzyn. Prowadzi nadzór nad działalnością 14 świetlic kulturalno-oświatowych znajdujących się na terenie Gminy Kwidzyn. Prowadzi ogniska artystyczne, zespoły zainteresowań. Realizuje imprezy o charakterze zbiorowym, rekreacyjnym, obrzędowym oraz ludowym.

W 2010 roku GOK napisał projekt pod nazwą „Ginące rzemiosło Dolnego Powiśla. Warsztaty hafciarskie”, na którego realizację pozyskał środki z programu PROW. Projekt   miał na celu rozwijanie aktywności społeczności lokalnej, poprawę jakości życia na obszarze wsi zaspokajając szeroko rozumiane potrzeby kulturalne i społeczne mieszkańców. W naszym małym przedsięwzięciu istotnym celem była aktywizacja społeczności wiejskiej,  poprzez kultywowanie tradycyjnego rzemiosła, jakim jest hafciarstwo. Równocześnie ważnym  było podniesienie umiejętności i wiedzy oraz wzrost integracji niniejszej społeczności.

W ramach projektu w 2011 roku powstała Pracownia Haftu Artystycznego w świetlicy kulturalno – oświatowej w Pastwie pielęgnująca pamięć o jednym z dawnych rzemiosł-hafcie krzyżykowym, który był jedną z form zdobnictwa tkanin i jedną ze starszych technik hafciarskich stosowanych niegdyś na Dolnym Powiślu.

Należy zaznaczyć, że świetlica w Pastwie prowadzi działalność od początku istnienia Ośrodka a więc od 2004 roku i tak jak w pozostałych świetlicach tematem przewodnim funkcjonowania jest organizacja zajęć krzewiących tradycje i kulturę Powiśla. Sam pomysł powstania Pracowni zrodził się w 2010 roku, ale zajęcia z hafciarskie rozpoczęły się znacznie wcześniej bowiem już w 2007 roku. Wszystko zaczęło się od kilkuosobowej grupy dziewcząt, której zainteresowania skupiły się wokół haftu krzyżykowego. Zanim Pracownia rozpoczęła swoją działalność oficjalnie już posiadała kilkanaście gotowych prac.

Działalność Pracowni  polega na organizacji warsztatów hafciarskich nawiązujących do zanikającego rzemiosła regionu Dolnego Powiśla. Ponadto w ramach projektu Pracownia została wyposażona w sprzęt multimedialny i materiały potrzebne do podstawowego funkcjonowania. Innowacyjnym pomysłem był zakup programu komputerowego „Abakan”, który umożliwia uczestnikom pracę w następujący sposób: fotografuje się np. osobę w stroju ludowym Dolnego Powiśla, następnie zdjęcie przekształcane jest przy pomocy programu komputerowego na wzór haftu krzyżykowego. W ten sposób powstaje obraz z omówionym elementem i zgodnie z instrukcjami nanosi się na kanwę a następnie haftuje. Dzięki temu każdy uczestnik może szybko przygotować własny niepowtarzalny schemat wraz z legendą zastosowanych kolorów mulin.

Zaopatrzenie pracowni w projektor oraz ekran, umożliwia uczestnikom warsztatów oglądanie prezentacji multimedialnych dotyczących tradycyjnych zawodów i rzemiosła oraz obrzędów, zwyczajów i twórczości ludowej regionu Dolnego Powiśla, a także prezentacji wiadomości dotyczących różnorodności tradycyjnych technik hafciarskich.

Podczas warsztatów przekazywane są treści dotyczące tradycyjnych zawodów i rzemiosł, stroju ludowego, obrzędów i zwyczajów oraz twórczości ludowej w zupełnie nowej formie (korelacja tradycyjnego zawodu – hafciarstwa, z nowoczesnymi możliwościami techniki). To niewątpliwie rozwija ofertę spędzania wolnego czasu, doprowadza do zwiększenia samorozwoju mieszkańców oraz wpływa na poprawę rozwoju umiejętności i kompetencji uczestników.  Pracownia Haftu Artystycznego proponuje zajęcia warsztatowe:  „Hafciarstwo, czyli jak haftowano elementy na stroju ludowym”,  „Hafciarki przy pracy”,  „Twórczość ludowa regionu - stare rzemiosło”, „Twórczość ludowa regionu – budownictwo, wyposażenie wnętrz, stroje”.

GOK w Kwidzynie w realizację projektu pozyskał partnerów, którzy wpierają działalność Pracowni i aktywnie uczestniczą w zajęciach.   Biblioteka Publiczna Gminy Kwidzyn,   użycza publikacji i czasopism tematycznie związanych z historią, tradycją i kulturą Powiśla.  Ludowy Zespół Śpiewaczy „Wesoła Gromadka” z Tychnów, amatorki zespól, który działa blisko 30 lat, udostępnia stroje ludowe z elementami tradycyjnego haftu białego Dolnego Powiśla. Ponadto towarzyszy nam ze swoim śpiewem podczas organizowanych wystaw i wernisaży.  Stowarzyszenie Mieszkańców i Sympatyków Wsi Rakowiec wspiera Pracownię od zupełnie innej strony niż poprzedni partnerzy, bowiem od strony kulinarnej, włączając się w nasze działania z tradycyjną kuchnią. Ostatnim partnerem jest Szkoła Podstawowa w Janowie, sąsiadująca z sołectwem Pastwa, jedyna na terenie powiatu kwidzyńskiego, która posiada Izbę Regionalną oraz Izbę Pamięci Narodowej.  Izba Regionalna posiada bogaty zbiór eksponatów związanych z lokalną przeszłością naszych ziem, pozwalających poznać życie ludu wiejskiego toczącego się wokół pracy na roli, obyczajów, zwyczajów i religii. Eksponaty Izby  wykorzystywane są do zajęć tematycznych, a wśród  nich można odnaleźć typowe przedmioty użytkowe takie jak kołowrotki, żelazka, młynki do kawy,  narzędzia pracy rolniczej – cepy, kosy, a także przedmioty dekoracyjne, do których należą np. haftowane serwety.

Szkoła pomaga nam popularyzować wiedzę o regionie podczas organizowanych warsztatów hafciarskich, które są jednocześnie doskonałą lekcją historii lokalnej przeszłości. Dzięki temu uczestnicy zajęć poznają dorobek lokalnej kultury i obcują z tym co wydaje się dla nas być cenne i oryginalne.

Powstała Pracownia Haftu Artystycznego jest szczególnym i jedynym na naszym terenie miejscem wyposażonym w wysokiej jakości materiały i urządzenia multimedialne. Miejscem, w którym organizowane są warsztaty podejmujące tematykę tradycyjnych zawodów i rzemiosła oraz tradycji, obrzędów i zwyczajów Dolnego Powiśla, twórczości ludowej tego regionu ze szczególnym zwróceniem uwagi na unikalne elementy stroju ludowego, jakimi są hafty.

Głównym celem Pracowni jest wzrost mobilizacji oraz zjednoczenie wokół odchodzących w zapomnienie tradycyjnych zawodów i rzemiosł, a także tradycji, obrzędów i zwyczajów z obszaru Dolnego Powiśla.  Pracownia szczególny nacisk kładzie się na propagowanie powyższych działań wśród ludzi młodych, których zainteresowania odbiegają od poznawania i pielęgnowania lokalnych rzemiosł, a bogate wyposażenie pracowni, a w szczególności sprzęt multimedialny, w skuteczny sposób aktywizuje i przyczynia się do wzmocnienia więzi ludzi młodych z miejscem zamieszkania oraz najbliższym regionem.           

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia szczególnego i niespotykanego miejsca w naszej Gminie Kwidzyn. Miejsca, które odgrywa istotną rolę w kształtowaniu tożsamości regionalnej i aktywnej postawy w tworzeniu własnego środowiska lokalnego.

Zależy nam aby rozbudzać zainteresowania, które odbiegają od poznawania i pielęgnowania lokalnych rzemiosł.

Pracownia Haftu Artystycznego reprezentowała Powiślańską Lokalną Grupę Działania w filmie informacyjno-promocyjnym 16 lokalnych LGD z województwa pomorskiego. Poza tym Gminny Ośrodek Kultury w Kwidzynie pozyskuje nowe środki  zewnętrzne na działalność Pracowni . W 2011 roku złożył kolejny wniosek do PROW pod nazwą:  „Dolina Dolnej Wisły w obiektywie i hafcie. Warsztaty fotograficzne i hafciarskie”.

Pracownia Haftu Artystycznego istnieje, funkcjonuje a właściwie „żyje” dzięki miłośnikom Powiśla, ale przede wszystkim dzięki ludziom świadomym swojej przynależności regionalnej.

 
                                                                                                           Katarzyna Bednarek

[5] W. Błaszkowski, op. cit., s. 5.